Inaugurando o externalismo na História da Ciência: Boris Hessen e a aplicação do materialismo dialético em Newton na defesa de Einstein e Bohr
DOI:
https://doi.org/10.11606/issn.2447-2158.i18p41-61Palavras-chave:
História da Ciência, externalismo, materialismo dialético, Hessen, NewtonResumo
O artigo “As raízes sociais e econômicas dos Principia de Newton”, apresentado pelo físico soviético Boris Hessen (1893-1936) no II Congresso Internacional de História da Ciência e da Tecnologia (1931), em Londres, inaugurou na História da Ciência a linha interpretativa conhecida como externalismo, ao aplicar o materialismo dialético para interpretar as teorias de Isaac Newton (1643-1727). Ao afirmar que a produção intelectual do físico britânico tinha raízes nos desafios técnicos da economia burguesa ascendente, Hessen estava escrevendo em defesa da Teoria da Relatividade e da Mecânica Quântica, ambas sob ataque na União Soviética, consideradas como idealistas e “ciência burguesa”.
Downloads
Referências
BOYER, Carl B. The History of the Calculus and Its Conceptual Development. New York: Dover Publications, 1959.
BUKHARIN, Nikolai (org.). Science at the Cross Roads. Londres: Kniga (England) Ltd, 1931.
FEYERABEND, Paul. Capítulo X. In: FEYERABEND, Paul. Contra o Método. Rio de Janeiro: Francisco Alves, 1977, pp. 189-220.
FREUDENTHAL, Gideon (org.); MCLAUGHLIN, Peter (org.). The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution. Dordrecht: Springer, 2009.
FREIRE JR, Olival. “Sobre ‘As Raízes Sociais e Econômicas dos ‘Principia’ de Newton’”. Revista da Sociedade Brasileira de História da Ciência, Rio de Janeiro, n. 9, p. 51–64, 1993.
GAMA, Ruy. À guisa de contribuição. In: GAMA, Ruy. Ciência e técnica. São Paulo: T.A. Queiroz, 1993, pp. 1-7.
GRAHAM, Loren. “The Socio-Political Roots of Boris Hessen: Soviet Marxism and the History of Science”. Social Studies of Science, Thousand Oaks (Califórnia), vol. 15, no. 4, pp. 705-722, 1985. Disponível em: <http://www.jstor.org/stable/285401>. Acesso em 29 nov. 2024.
GRAHAM, Loren. The Soviet Academy of Sciences and the Communist Party, 1927-1932. Princeton: Princeton University Press, 1967.
HESSEN, Boris. As raízes sociais e econômicas dos Principia de Newton. In: GAMA, Ruy (org.), Ciência e técnica. São Paulo: T.A. Queiroz, 1993, pp. 30-89.
HUERGA, Pablo. “Raíces Filosóficas de Boris Mijailovich Hessen: Crítica al Mito del Externalismo de Boris Hessen”. Llull Revista de investigación de Historia de las Ciencias y de las Técnicas, Madri, vol. 24, pp. 347-395, 2001.
IENNA, Gerardo; RISPOLI, Giulia. “Boris Hessen at the Crossroads of Science and Ideology. From International Circulation to the Soviet Context”. Society and Politics, Arad (Romênia), vol. 13, no. 1 (25), pp. 37-63, 2019.
JORAVSKY, David. Soviet Marxism and Natural Science, 1917-1932. 2009. Abingdon (Inglaterra): Routledge, 1961.
JORAVSKY, David. “Soviet Views on the History of Science”. Isis, Oxford, vol. 46, no. 1, pp. 3-13, 1955. Disponível em: <http://www.jstor.org/stable/226819>. Acesso em 29 nov. 2024.
KOKOWSKI, Michał. “Boris Hessen (1893–1936), „Społeczne i ekonomiczne korzenie Principiów Newtona” i paradoksalna historia historiografii nauki”. Studia Historiae Scientiarum, Cracóvia, vol. 21, pp. 555-610, 2022.
KOYRÉ, Alexandre. Do mundo do mais-ou-menos ao universo da precisão. In: KOYRÉ, Alexandre. Estudos de História do Pensamento Filosófico. Tradução de Maria de Lourdes Menezes. 2ª Edição. Rio de Janeiro: Forense Editora Universitária, 2011, pp. 271-288.
MAGALHÃES, Gildo. “Por uma dialética das controvérsias: o fim do modelo positivista na história das ciências”. Estudos Avançados, v. 32, n. 94, pp. 345-361, 2021. Disponível em: <https://biblio.fflch.usp.br/Magalhaes_G_3077223_PorUmaDialeticaDasControversias.pdf>. Acesso em 16 dez. 2024.
MARTINS, Mônica. “O impacto das Exposições Universais do século XIX para as relações econômicas brasileiras e o avanço tecnológico: uma análise sobre a participação das províncias”. In: XII Congresso Brasileiro de História Econômica e 13ª Conferência Internacional de História de empresas, Niterói, Universidade Federal Fluminense, 2017.
MERTON, Robert K. On the Shoulders of Giants: A Shandean Postscript. New York: Free Press, 1965.
PATTINSON, Olga (org.); TALBOT, Chris (org.). Boris Hessen: Physics and Philosophy in the Soviet Union, 1927–1931: Neglected Debates on Emergence and Reduction. Cham (Suíça): Springer, 2021.
ROSA, Carlos Augusto de Proença. História da Ciência: O pensamento científico e a Ciência no século XIX. Vol. 2, Tomo 2, 2ª ed. Brasília: FUNAG, 2012.
SCHWARCZ, L. Exposições Universais: festas do trabalho, festas do progresso. In: As barbas do imperador: D. Pedro II, um monarca nos trópicos. São Paulo: Cia das Letras, pp. 568-597, 1998.
WINKLER, Sean. Boris Hessen and Philosophy. The Socioeconomic Roots of Classical and Modern Physics. Lanham (Maryland): Rowman & Littlefield, 2023.
WESTFALL, Richard S. Never at Rest: A Biography of Isaac Newton. Cambridge: Cambridge University Press, 1980.
ZANETIC, João. “A propósito do artigo de B. Hessen sobre o “Principia” de Newton”. Revista Brasileira de Ensino de Física, vol. 6, no. 1, pp. 33-36, 1984.
Downloads
Publicado
Edição
Seção
Licença
Copyright (c) 2025 Renato Kenniti Silvestre Agata

Este trabalho está licenciado sob uma licença Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Autores que publicam nesta revista concordam com os seguintes termos:
- Autores mantém os direitos autorais e concedem à revista o direito de primeira publicação, com o trabalho simultaneamente licenciado sob a Licença Creative Commons Attribution na modalidade "Atribuição-NãoComercial 4.0 Internacional" (CC BY-NC 4.0) que permite o compartilhamento do trabalho com reconhecimento da autoria e publicação inicial nesta revista.
- Autores têm autorização para assumir contratos adicionais separadamente, para distribuição não-exclusiva da versão do trabalho publicada nesta revista (ex.: publicar em repositório institucional ou como capítulo de livro), com reconhecimento de autoria e publicação inicial nesta revista.
- Autores têm permissão e são estimulados a publicar e distribuir seu trabalho online (ex.: em repositórios institucionais ou na sua página pessoal) a qualquer ponto antes ou durante o processo editorial, já que isso pode gerar alterações produtivas, bem como aumentar o impacto e a citação do trabalho publicado (Veja O Efeito do Acesso Livre).
- Qualquer dúvida ou reclamação sobre direitos autorais devem ser direcionadas ao Conselho Editorial o qual apreciará e se manifestará conforme as diretrizes do Committee on Publications Ethics (COPE).