Inaugurando o externalismo na História da Ciência: Boris Hessen e a aplicação do materialismo dialético em Newton na defesa de Einstein e Bohr

Autores

  • Renato Kenniti Silvestre Agata Universidade de São Paulo

DOI:

https://doi.org/10.11606/issn.2447-2158.i18p41-61

Palavras-chave:

História da Ciência, externalismo, materialismo dialético, Hessen, Newton

Resumo

O artigo “As raízes sociais e econômicas dos Principia de Newton”, apresentado pelo físico soviético Boris Hessen (1893-1936) no II Congresso Internacional de História da Ciência e da Tecnologia (1931), em Londres, inaugurou na História da Ciência a linha interpretativa conhecida como externalismo, ao aplicar o materialismo dialético para interpretar as teorias de Isaac Newton (1643-1727). Ao afirmar que a produção intelectual do físico britânico tinha raízes nos desafios técnicos da economia burguesa ascendente, Hessen estava escrevendo em defesa da Teoria da Relatividade e da Mecânica Quântica, ambas sob ataque na União Soviética, consideradas como idealistas e “ciência burguesa”.

Downloads

Referências

BOYER, Carl B. The History of the Calculus and Its Conceptual Development. New York: Dover Publications, 1959.

BUKHARIN, Nikolai (org.). Science at the Cross Roads. Londres: Kniga (England) Ltd, 1931.

FEYERABEND, Paul. Capítulo X. In: FEYERABEND, Paul. Contra o Método. Rio de Janeiro: Francisco Alves, 1977, pp. 189-220.

FREUDENTHAL, Gideon (org.); MCLAUGHLIN, Peter (org.). The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution. Dordrecht: Springer, 2009.

FREIRE JR, Olival. “Sobre ‘As Raízes Sociais e Econômicas dos ‘Principia’ de Newton’”. Revista da Sociedade Brasileira de História da Ciência, Rio de Janeiro, n. 9, p. 51–64, 1993.

GAMA, Ruy. À guisa de contribuição. In: GAMA, Ruy. Ciência e técnica. São Paulo: T.A. Queiroz, 1993, pp. 1-7.

GRAHAM, Loren. “The Socio-Political Roots of Boris Hessen: Soviet Marxism and the History of Science”. Social Studies of Science, Thousand Oaks (Califórnia), vol. 15, no. 4, pp. 705-722, 1985. Disponível em: <http://www.jstor.org/stable/285401>. Acesso em 29 nov. 2024.

GRAHAM, Loren. The Soviet Academy of Sciences and the Communist Party, 1927-1932. Princeton: Princeton University Press, 1967.

HESSEN, Boris. As raízes sociais e econômicas dos Principia de Newton. In: GAMA, Ruy (org.), Ciência e técnica. São Paulo: T.A. Queiroz, 1993, pp. 30-89.

HUERGA, Pablo. “Raíces Filosóficas de Boris Mijailovich Hessen: Crítica al Mito del Externalismo de Boris Hessen”. Llull Revista de investigación de Historia de las Ciencias y de las Técnicas, Madri, vol. 24, pp. 347-395, 2001.

IENNA, Gerardo; RISPOLI, Giulia. “Boris Hessen at the Crossroads of Science and Ideology. From International Circulation to the Soviet Context”. Society and Politics, Arad (Romênia), vol. 13, no. 1 (25), pp. 37-63, 2019.

JORAVSKY, David. Soviet Marxism and Natural Science, 1917-1932. 2009. Abingdon (Inglaterra): Routledge, 1961.

JORAVSKY, David. “Soviet Views on the History of Science”. Isis, Oxford, vol. 46, no. 1, pp. 3-13, 1955. Disponível em: <http://www.jstor.org/stable/226819>. Acesso em 29 nov. 2024.

KOKOWSKI, Michał. “Boris Hessen (1893–1936), „Społeczne i ekonomiczne korzenie Principiów Newtona” i paradoksalna historia historiografii nauki”. Studia Historiae Scientiarum, Cracóvia, vol. 21, pp. 555-610, 2022.

KOYRÉ, Alexandre. Do mundo do mais-ou-menos ao universo da precisão. In: KOYRÉ, Alexandre. Estudos de História do Pensamento Filosófico. Tradução de Maria de Lourdes Menezes. 2ª Edição. Rio de Janeiro: Forense Editora Universitária, 2011, pp. 271-288.

MAGALHÃES, Gildo. “Por uma dialética das controvérsias: o fim do modelo positivista na história das ciências”. Estudos Avançados, v. 32, n. 94, pp. 345-361, 2021. Disponível em: <https://biblio.fflch.usp.br/Magalhaes_G_3077223_PorUmaDialeticaDasControversias.pdf>. Acesso em 16 dez. 2024.

MARTINS, Mônica. “O impacto das Exposições Universais do século XIX para as relações econômicas brasileiras e o avanço tecnológico: uma análise sobre a participação das províncias”. In: XII Congresso Brasileiro de História Econômica e 13ª Conferência Internacional de História de empresas, Niterói, Universidade Federal Fluminense, 2017.

MERTON, Robert K. On the Shoulders of Giants: A Shandean Postscript. New York: Free Press, 1965.

PATTINSON, Olga (org.); TALBOT, Chris (org.). Boris Hessen: Physics and Philosophy in the Soviet Union, 1927–1931: Neglected Debates on Emergence and Reduction. Cham (Suíça): Springer, 2021.

ROSA, Carlos Augusto de Proença. História da Ciência: O pensamento científico e a Ciência no século XIX. Vol. 2, Tomo 2, 2ª ed. Brasília: FUNAG, 2012.

SCHWARCZ, L. Exposições Universais: festas do trabalho, festas do progresso. In: As barbas do imperador: D. Pedro II, um monarca nos trópicos. São Paulo: Cia das Letras, pp. 568-597, 1998.

WINKLER, Sean. Boris Hessen and Philosophy. The Socioeconomic Roots of Classical and Modern Physics. Lanham (Maryland): Rowman & Littlefield, 2023.

WESTFALL, Richard S. Never at Rest: A Biography of Isaac Newton. Cambridge: Cambridge University Press, 1980.

ZANETIC, João. “A propósito do artigo de B. Hessen sobre o “Principia” de Newton”. Revista Brasileira de Ensino de Física, vol. 6, no. 1, pp. 33-36, 1984.

Downloads

Publicado

2025-03-07

Edição

Seção

Artigos

Como Citar

Agata, R. K. S. (2025). Inaugurando o externalismo na História da Ciência: Boris Hessen e a aplicação do materialismo dialético em Newton na defesa de Einstein e Bohr. Khronos, 18, 41-61. https://doi.org/10.11606/issn.2447-2158.i18p41-61